Dunja Aksentijević, naučnica porijeklom iz Bosne ima dugu naučnu karijeru u Velikoj Britaniji, a njeni posljednji naučni radovi korak su bliže očuvanju kardiovaskularnog sistema ali i liječenje koronavirusa.
Za Dunju Aksentijević, predavačicu i istraživačicu Univerziteta Kvin Meri u Londonu, nauka je, kaže, primjer čovječanstva nasuprot destrukciji u kojoj je odrastala. Kada je iz gimnazije u Tuzli, u Bosni i Hercegovini, kao stipendistkinja, krenula u Veliku Britaniju da završi treći razred gimnazije, željela je da nađe put koji bi je odveo ka nauci.
“Vjerovatno zbog dešavanja kroz koja sam odrasla devedesetih u Bosni, ja sam bježala od svega što ima veze sa politikom i nauka mi je bila ideja vodilja”, ističe Aksentijević.
Nakon studija medicine i doktorskih studija na Univerzitetu Hal u Velikoj Britaniji, počela je sa istraživanjima kardiovaskularnog sistema na Univerzitetu Oksford. Dvadeset godina kasnije, u jeku pandemije virusa korona, rezultati njenih istraživanja donose nova znanja koja mogu da pomognu u liječenju dijabetesa i kardiovaskularnog sistema. Šest mjeseci nakon početka pandemije, istraživanja pokazuju da su ljudi narušenog zdravlja, sa hroničnim bolestima poput dijabetesa i kardiovaskularnih bolesti, podložniji posljedicama virusa korona.
O Dunji Aksentijević
Dunja Aksentijević se inače bavi naučnim istraživanjima u oblasti kardiovaskularne fiziologije i metabolizma – istraživačica je Instituta Vilijam Harvi i članica britanske Fondacije za istraživanje srca u oblasti inflamacije. Vanredna je profesorica kardiovaskularne fizilogoje i metabolizma na Univerzitetu Kvin Meri u Londonu. Doktorske studije medicine završila je na polju kardiovaskularnog metabolizma na Univerzitetu Hal u Velikoj Britaniji. Doktorska istraživanja završila je na Univerzitetu Oksford. Predavala je biohemiju i fiziologiju na Univerzitetu Oksford i na Kraljevskom koledžu u Londonu.
“Godinama sam radila na Univerzitetu Oksford na modelima srčane insuficijencije i prestanka rada srca”, kaže Aksentijević.
Na različite načine je, u saradnji sa kolegama, pokušavala da razumije šta je to što vodi ka narušavanju balansa energije u srcu, na koji način se rano može dijagnosticirati i kako se može liječiti.
“Srce kao pumpa mora imati napon da bi funkcionisalo – taj napon se razvija koncentracijom natrijuma, kalcijuma, kalijuma”, objašnjava.
Istraživanje o kardiovaskularnom metabolizmu koje je objavila krajem augusta 2020, napravilo je korak naprijed ka razumijevanju bolesti srca.
“Pokazali smo da promjena u koncentraciji natrijuma akutno i hronično mijenja kardiometablizam”, kaže Aksentijević.
Od 1930. godine je naučnicima jasno da bolesno srce predstavlja „motor koji je ostao bez goriva”.
“Mi smo znali da je kod srčane insuficijencije metabolizam promijenjen, ali nikada prije nismo pokazali da su promjene u koncentraciji natrijuma te koje mogu u negativnom smislu da mijenjaju srčani metabolizam”, objašnjava.
Nada se da će mehanizam koji je otkrila biti iskorišten u terapeutske svrhe.
“Možemo ge terapeutski iskoristi tako što možemo razvijati lijekove koji vrše modifikaciju natrijum pumpe da bismo smanjili natrijum u srčanim ćelijama”, nada se Aksentijević.
Istraživanje je objavila u saradnji sa kolegama sa britanskih i američkih univerziteta.
“Bez međunarodne saradnje, rijetko kada naučnik u jednoj grupi nađe svu kompetentnost koja je potrebna da bi istraživanje imalo značaj za čovječanstvo”, kaže.
Sa pandemijom virusa korona, saradnja nije prestala, već se samo promijenila, piše BBC.
Šta možemo sami da uradimo da bismo sačuvali svoje srce?
Nažalost, magičnog lijeka još nema – razlog tome je to što uzroci koji vode srčanoj insuficijenciji nisu uniformisani. Genetiku ne možemo da zaobiđemo, ali paziti na srce, znači paziti na to kako živimo. Recept je jasan i već poznat: Što više kretanja – na Zapadu se kaže da je sjedenje novo pušenje, utiče pogubno na kardiovaskularni sistem, zatim ishrana bazirana na što manje soli i masti.
Kada je 17. marta 2020. završila eksperiment u laboratoriji na Univerzitetu Kvin Meri u Londonu, Aksentijević nije znala da će to biti posljednja posjeta labaratoriji prije početka karantina zbog pandemije koronavirusa.
“Nauka se nastavila u institutima, ali bila je svedena samo na neophodne stvari i istraživanja koja se bave virusom korona”, kaže.
Na Univerzitetu Kvin Meri na kome radi, trenutno se odvijaju klinička ispitivanja vakcine protiv virusa korona.
“Impresivno je kako se naučna zajednica za vrlo kratko vrijeme aktivirala da iskoristi znanja iz svih mogućih oblasti da bi se saznalo više o virusu i mogućim terapijama”, smatra Aksentijević.
Pandemija je uticala na nauku, dodaje, i zbog toga što su sada sve oči uprte u razvoj vakcine.
“Razvoj vakcine je pod ogromnom medijskom lupom, što se inače ne dešava”, kaže.
Zato je, dodaje, pandemija imala i „zastrašujući uticaj” na nauku.
“Mnoge vakcine se trenutno razvijaju, ali mislim da je zastrašujuće i poražavajuće za nauku i naučnike svrstavanje po nacionalnim torovima u vezi sa tim koja je vakcina prava”, kaže Aksentijević
Međutim, ističe da nije sav napor nauke koncentrisan samo na pronalaženje vakcine.
“Za vrijeme karantina, naučnici imaju više vremena nego inače za online susreta sa kolegama širom svijeta – uz pomoć interneta, ugostila sam neke od najvećih stručnjaka baš u svojoj dnevnoj sobi”, kaže Aksentijević.
Kao što nije zaustavila susrete i saradnju naučnika, epidemija širom svijeta nije zaustavila ni ostala istraživanja koje su prije pojave virusa korona bila u poodmakloj fazi. Jedno od njih je i ispitivanje lijeka na kome Aksentijević radi, a koji bi mogao da pomogne oboljelima od virusa korona.
Moć T-ćelija – nada za liječenje oboljelih od dijabetesa i virusa korona
“Lijek za dijabetičnu kardiomiopatiju na kojem radim, sada se testira na kovid pancijentima”, priča Aksentijević.
Lijek koji bi mogao da se koristi za liječenje ljudi oboljelih od dijabetesa proučava zajedno sa kolegama koristeći T-ćelije – cilj im je da modifikuje stepen hronične upale organizma. O T-ćelijama se sve više govori sa pandemijom virusa korona – naučnici vjeruju da mogu pomoći u izliječenju.
One su vrsta odbrambenih ćelija čiji je osnovni zadatak da pronađu i ubiju invazivne patogene ili inficirane ćelije, a to čine služeći se proteinima na svojoj površini, koji su u stanju da se povežu sa proteinima na površini uljeza.
“Mi pokušavamo da otkrijemo da li lijek koji leči inflamaciju T-ćelijama kod pacijenata koji imaju dijabetes, pomaže kod oporavka od virusa korona”, objašnjava Aksentijević.