Kada se ploče sa svake strane rasjeda pomiču jedna pored druge, nastaju linije rasjeda, koje su pukotine u Zemljinoj kori.
“Te pukotine su nekad malene i tanke poput vlasi kose, ali mogu biti i duge stotinama kilometara, kao na primjer rasjed San Andreas u Kaliforniji ili Anadolski rasjed u Turskoj. Oba su vidljiva iz svemira”, piše Livescience, prenosi Net.hr.
“Ovisno o pomaku, postoje tri vrste rasjeda: normalni, reversni i klizni. Svaka vrsta rezultat je ishoda različitih sila koje pritišću ili povlače Zemljinu koru”, rekao je seizmolog Nicholas van der Elst.
Kada ploče horizontalno kližu jedna pored druge, a vertikalno kretanje je ili vrlo malo ili izostaje u potpunosti, nastaju klizni rasjedi.
Rasjed San Andreas i Anadolski rasjed u Turskoj, koji je izazvao katastrofalni potres ove godine, klizni su rasjedi.
Prostor stvaraju normalni rasjedi, dvije ploče se razdvoje i rastegnu koru u dolinu. Velika rasjedna dolina u Africi je primjer takvog rasjeda.
Kada jedna ploča klizne preko druge, nastaju reversni rasjedi, a obično se nalaze u zonama sudara gdje tektonske ploče kretanjima stvaraju planinske lance kao što su Himalaja ili Stjenjak.
Klizni rasjedi su vertikalni, a normalni i reversni se često događaju pod kutom u odnosu na Zemljinu površinu. U jedan događaj, kada se jedna ploča kreće i u vertikalno i klizno tijekom potresa, mogu se kombinirati različiti stilovi kretanja ploča.
Svi rasjedi su vezani za kretanje Zemljinih tektonskih ploča, a najveći rasjedi označavaju granicu između dvije ploče. Kao široke zone deformacije izgledaju iz zraka.
‘Granice ploča stalno rastu i mijenjaju se’
Van der Elst je objasnio: “Granice ploča stalno rastu i mijenjaju se, zbog čega razvijaju zavoje i čvorove, što potom stvara još rasjeda.”
Zone subdukcije su granice kada je jedna tektonska ploča “podmetnuta” pod drugu. Te zone su odgovorne za neke od najsnažnijih potresa na Zemlji.
Potres u Tohoku u Japanu 2011. i onaj pored obale Indonezije 2004. nastali su rupturom rasjeda u tim zonama.
Neke linije rasjeda znaju često biti uže nego što su duge ili duboke. Na dubini manjoj od 80 kilometara od Zemljine površine događa se većina potresa, a najdublji potresi događaju se u reversnim rasjedima oko 600 kilometara ispod površine.
Znanstvenici znaju za ponor u oceanu dubok 7,2 kilometra pored obale istočne Indonezije, u Bandskom moru, gotovo stotinu godina, ali donedavno nisu mogli objasniti zašto je ovaj ponor toliko dubok.
Radi se o najdubljoj točki u oceanu koja nije jarak – jarci se stvaraju tijekom subdukcije dvije tektonske ploče.
“Ovaj ponor je depresija locirana u Bandskom luku (zavijenom lancu vulkanskih otoka). Ovaj rasjed predstavlja izloženu pukotinu na dnu oceana koja se proteže preko više od 60.000 kvadratnih kilometara”, prema New Atlasu.
Četiri bolnice potpuno neoštećene u zemljotresima u Turskoj, sve zbog jednog uređaja
Četiri bolnice, u kojima su tokom izgradnje korišteni uređaji za seizmičku izolaciju, nisu uopšte oštećene tokom razornih zemljotresa u južnoj Turskoj.
U oba smrtonosna potresa – Državna bolnica Elbistan koja je u epicentru drugog velikog potresa, Državna bolnica Hatay Dortyol, Državna bolnica Malatya Battalgazi i Porodilište i dječja bolnica u Malatyi nisu pretrpjele ni najmanju štetu zahvaljujući uređajima za seizmičku izolaciju.
Ova četiri objekta postali su sklonište za žrtve potresa, javljaju turski mediji.
Uređaji za seizmičku izolaciju postavljeni u stup ili podnožje zgrada apsorbuju snagu udara od potresa jačine 5 i više stepeni po Rihteru, a istovremeno pružaju mogućnost prekida kontakta između potresa i konstrukcije.
Neke državne bolnice u Osmaniji, Adijamanu i Kahramanmarašu, čija je izgradnja pred završetkom, nisu oštećene zahvaljujući sistemu koji štiti zgrade smanjujući jačinu potresa za pet puta.
“Poslije 2013. godine seizmički uređaji, koji su obavezni za bolnice u zoni zemljotresa prvog i drugog stepena, gotovo služe kao osiguranje”, rekao je građevinski inženjer Umit Kacmaz.
“Uređaji za seizmičku izolaciju postavljeni su među stupovima između podruma i prizemlja. Dakle, odvajanjem nadgradnje od tla tokom zemljotresa, uređaj štiti zgradu od podrhtavanja”, objasnio je Kacmaz.
“Cijena izolatorskog uređaja za postavljanje na stub je u prosjeku blizu 4.000 eura. Za kuću od 20 stubova može doći do dodatnih troškova od 80.000 eura”, istakao je Kacmaz.
Saznaje se da je u izgradnji Državne bolnice Elbistan korišteno 580 uređaja za seizmičku izolaciju, 340 u Državnoj bolnici Dortyol, 222 u Državnoj bolnici Battalgazi i 254 u Porodilištu i dječjoj bolnici Malatya.
Kako funkcioniše seizmička izolacija?
Osnovni princip bazne izolacije je odvajanje (izolacija) konstrukcije zgrade od dijela zgrade koji se oslanja na tlo.
Na ovaj način se pomjeranja tla tokom zemljotresa ne prenose na konstrukciju zgrade kao što je to slučaj kada postoji kruta veza između temelja i konstrukcije zgrade.
Ovako zemljotres ima značajno blaži uticaj na zgradu što sprječava njegove razorne posljedice.
Natkonstrukcija zgrade se odvaja od potkonstrukcije korišćenjem ležišta koja su fleksibilna u bočnom pravcu. Ravan u kojoj se nalaze ležišta i koja dijeli natkonstrukciji zgrade od potkonstrukcije se naziva ravan seizmičke izolacije.
Kao izolatori se najčešće koriste elastomerna ležišta koja imaju dovoljnu krutost da prenesu vertikalna opterećenja sa natkonstrukcije na potkonstrukciju zgrade i koja omogućavaju horizontalnu fleksibilnost i prigušivanje horizontalne sile koje potiču od zemljotresa.
Prvo elastomerno ležište je izumio Novozelanđanin Bill Robinson 1977. godine. On je predložio elastomerno ležište sa cilindričnim olovnim jezgrom.
Ono se sastoji od olovnog jezgra okruženog lameliranom gumom ojačanom čeličnim pločama, dok se sa gornje i donje strane se nalaze čelične ploče kojima se ležište fiksira za natkonstrukciju i potkonstrukciju. Olovo mu daje krutost u vertikalnom pravcu i služi za disipaciju energije.
Olovo je materijal koji ima mogućnost deformacije i povratka u prvobitno stanje pri čemu ne gubi nosivost. Ovo ležište se i danas najviše upotrebljava.
Osnovna funkcija bazne izolacije je da promijeni odgovor konstrukcije zgrade na dejstvo zemljotresa. Cilj je smanjiti horizontalne sile, horizontalna pomjeranja i međuspratna pomjeranja zgrade.
Kada zgrada nema baznu izolaciju pomjeranja tla se prenose na konstrukciju zgrade pri čemu se zgrada pomjera u horizontalnom pravcu.
Pri ovim pomjeranjima se generišu sile koje izazivaju oštećenja, a ponekad i rušenje zgrade.
Upotrebom ležiša koji se pozicioniraju u baznoj ravni pomjeranja tla se ne prenose na zgradu u istoj mjeri kako se prenose kada zgrada nema baznu izolaciju. Razlog je to što ležišta prihvataju horizontalna pomjeranja tla i vrše lokalno disipiranje energije.
Na ovaj način zgrada trpi manja horizontalna pomjeranja, manje sile, manja međuspratna pomjeranja, a samim tim i manja oštećenja.
Kada se zemljotres završi, ležišta omogućavaju zgradi povratak u početnu poziciju nakon završetka zemljotresa. Povratak u početnu poziciju nekada može trajati i mjesecima ali se na kraju svakako desi.