Sud u Hagu će u srijedu, 31. maja, donijeti konačnu presudu bivšim rukovodiocima Službe državne bezbjednosti (SDB) Srbije Jovici Stanišiću i Franku Simatoviću za zločine počinjene u Bosni i Hercegovini – 20 godina nakon što je protiv njih podignuta optužnica i nakon što su jednom oslobođeni, a drugi put osuđeni.
Apelaciono vijeće Međunarodnog rezidualnog mehanizma za krivične sudove (MMKS) zakazalo je izricanje presude po žalbama Tužilaštva i Odbrana na presudu kojom su Stanišić i Simatović 30. juna 2021. osuđeni na po 12 godina zatvora.
Vijeće je u tom postupku zaključilo da su Stanišić i Simatović odgovorni za pomaganje i podržavanje zločina koje su počinile srpske snage nakon zauzimanja Bosanskog Šamca u aprilu 1992. godine, javlja BIRN BiH.
“Pretresno vijeće je konstatovalo da su optuženi pružali praktičnu pomoć koja je imala značajan učinak na počinjenje zločina – obučavanjem i slanjem na teren pripadnika specijalne jedinice Službe državne bezbednosti Srbije i lokalnih Srba iz Bosanskog Šamca da učestvuju u preuzimanju opštine”, navodi se u presudi.
Stanišić i Simatović su proglašeni krivim za ubistva, deportacije, prisilno premještanje i progon, kao i zločine protiv čovječnosti i kršenje zakona i običaja ratovanja.
Vijeće nije našlo dokazanim druge navode iz optužnice, koja je prvobitno podignuta 2003. godine, kada su Stanišić i Simatović uhapšeni i dovedeni pred tadašnji Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ).
Prema navodima optužnice, Stanišić, kao načelnik SDB-a, i Simatović, kao komandant Jedinice za specijalne operacije, učestvovali su u udruženom zločinačkom poduhvatu (UZP), čiji je cilj bio prisilno i trajno uklanjanje većine nesrba s velikih dijelova teritorije Hrvatske i Bosne i Hercegovine u periodu od avgusta 1991. do decembra 1995. godine.
Optuženi su, kako se navodi, bili članovi UZP-a s predsjednikom Srbije Slobodanom Miloševićem, liderom Srpske radikalne Stranke Vojislavom Šešeljom, čelnicima Srba u Hrvatskoj Goranom Hadžićem i Milanom Martićem, kao i političkim i vojnim liderima Republike Srpske – Radovanom Karadžićem, Ratkom Mladićem i Biljanom Plavšić.
U optužnici se navodi da su Stanišić i Simatović učestvovali u formiranju, finansiranju i opremanju specijalnih jedinica SDB-a Srbije, rukovodili pripadnicima i agentima koji su učestvovali u zločinima, kao i da su obezbjeđivali oružje, finansijska sredstva, obuku, logističku podršku i druge vrste pomoći i podrške specijalnim jedinicama Srbije koje su učestvovale u činjenju zločina.
Prvobitna optužnica obuhvatila je Bijeljinu, Bosanski Šamac, Doboj, Mrkonjić Grad, Sanski Most i Zvornik u BiH, kao i teritorije koje su bile pod kontrolom srpskih snaga u Krajini, Slavoniji, Baranji i Zapadnom Sremu u Hrvatskoj.
Nakon prebacivanja u Hag 2003., Stanišić i Simatović su 2006. negirali krivicu, a Tužilaštvo je 2008. podnijelo treću izmijenjenu optužnicu.
Prema trećoj optužnici, od marta 1992. pa kontinuirano do 1995. godine, srpske snage, a naročito specijalne jedinice SDB-a Republike Srbije, počinile su zločine u gradovima i selima u opštinama Bijeljina, Bosanski Šamac, Doboj, Sanski Most i Zvornik, napale ih i preuzele kontrolu nad njima, i počinile zločine u Trnovu.
Suđenje je bilo zakazano za februar iste godine, ali je prolongirano zbog zdravstvenog stanja Stanišića.
Nakon što je utvrđeno da je optuženi sposoban za suđenje, ono je počelo u aprilu 2008. godine, bez prisustva Stanišića. U maju je odbreno odgađanje suđenja zbog zdravstvenog stanja Stanišića, a u junu je obojici optuženih odobreno privremeno puštanje na slobodu.
Godinu kasnije, optuženi su se vratili u Hag i suđenje je nastavljeno, a 30. maja 2013. donesena je prvostepena presuda kojom su Stanišić i Simatović oslobođeni svih optužbi.
“U presudi je Pretresno vijeće zaključilo da su jedinice SDB-a počinile zločine navedene u optužnici, ali smatra da Stanišić i Simatović ne mogu biti krivično odgovorni za te zločine”, naveli su iz MKSJ-a.
Dodali su da Vijeće na osnovu dokaza nije moglo zaključiti da su optuženi dijelili namjeru UZP-a i da Tužilaštvo nije dokazalo da su planirali ili naredili zločine, a da njihova pomoć specijalnim jedinicama nije bila usmjerena na počinjenje tih zločina.
Prihvatajući djelimično žalbu Tužilaštva, ovu presudu ukinulo je Žalbeno vijeće, koje je u decembru 2015. zaključilo da su, na osnovu grešaka utvrđenih u presudi, ispunjeni uslovi za ponavljanje suđenja.
Žalbeno vijeće je naložilo da se suđenje obnovi po svim tačkama optužnice.
“Žalbeno vijeće je većinom glasova zaključilo da je Pretresno vijeće pogriješilo kada je propustilo da donese zaključke o postojanju i obimu zajedničkog zločinačkog cilja, koji je dijelilo više osoba, prije nego što je zaključilo da postojanje namjere kod Stanišića i Simatovića nije dokazano”, naveli su iz suda.
Suđenje pred MMKS-om trajalo je od 2017. do 2021., kada je donesena presuda kojom su osuđeni za zločine u Šamcu.
Žalbe na ovu presudu Tužilaštvo i Odbrane su iznijele u januaru ove godine pred petočlanim Vijećem kojim predsjedava Graciela Gatti Santana.
Tužilaštvo se fokusiralo na UZP i finansiranje jedinica. Istaklo je da Stanišić i Simatović ne samo da su znali da su drugi učesnici imali zločinačku namjeru, nego su je i sami dijelili.
Tužiteljica Laurel Baig kazala je da je za utvrđivanje odgovornosti bitno da li je neko doprinio sprovođenju i unapređenju zločinačkog plana.
“Čak i da nije direktno učestvovao u zločinima, njihova namjera i doprinos je dovoljno kažnjiva veza”, kazala je Baig.
Stanišićev branilac Wayne Jordash je ocijenio da Tužilaštvo pokušava zloupotrijebiti pojam o UZP-u, te da se teze o uplatama određenim jedinicama zasnivaju na pretpostavkama i špekulacijama.
“Nijedno vijeće ne bi moglo da zaključi da je Stanišić na bilo koji način bio odgovoran za isplatu dnevnica”, rekao je branilac.
Simatovićeva Odbrana je navela da su platne liste nepouzdan dokaz za bilo kakav oblik finansiranja i da je cilj operacije u Sanskom Mostu i Krajini bio zaštita 200.000 izbjeglica koje su se našle na tom prostoru, te zaustavljanje vojne ofanzive.
“Zločini jesu ekscesi i nemaju nikakve veze sa etničkim čišćenjem”, kazao je branilac Mihajlo Bakrač.
Stanišić i Simatović, koji imaju po 73 godine, na ročištu su se pridružili iznesenim stavovima branilaca.
Izricanje presude zakazano je za 11.30 sati, a prenos će biti omogućen preko linka na stranici Mehanizma sa odgodom od pola sata.